[231+1]. Misternie [u]tkane nostalgią. (Już nie) Młody Człowiek i [Ziemio]mo(r)że. /O kręgach na wodzie/ (2)

Jeśli nie Czytałaś/ Czytałeś pierwszej część recenzji to zapraszam:wystarczy kliknąć.

Tylko w milczeniu słowo,
tylko w ciemności światło,
tylko w umieraniu życie-
na pustym niebie
jasny jest lot sokoła.

[Pieśń o stworzeniu Ea, cykl Ziemiomorze, Ursula K Le Guin,  Pruszyński i S-ka, Warszawa 2015].

[muzyka z filmu pt. Pina, źródło nagrania] Ot, takie skojarzenie. Taniec jako uwolnienie pierwotnej energii…

Jeśli nie pamiętasz, albo nie miałeś/ miałaś okazji przeczytać wpisu nr 231,albo nie pamiętasz go, to zanim omieciesz wzrokiem i uchem (wewnętrznym) potok czarnych pikseli składających się na zdań szyk, zajrzyj i przeczytaj. Jak można się domyślić, a dzięki znakowaniu [231+1]… (2) mieć pewność, ten wpis odnosi się do/ stanowi ciąg dalszy wpisu nr 231.

Bardzo cieszy mnie fakt, że  wydawnictwo Pruszyński i S-ka zdecydowało się przypomnieć twórczość Ursuli K  Le Guin, w całkowicie nowej odsłonie, tak zbierając wszystkie tomy sagi (1-6) w jednej książce księdze, audiobooku, czy jego elektronicznym odpowiedniku. Dzięki temu mamy całkowitą dowolność w sięganiu po tę formę, która nam najbardziej odpowiada, czy stosownie do okoliczności. Aaaale przechodząc — wolnym krokiem— do treści… Ile się w tym wpisie zmieści.

To, że Le Guin pisała sagę przez ponad trzy dekady z jednej strony pozwoliło jej na uchwycenie zmian społecznych i namysłu nad tymi, co dla niektórych jest argumentem krytyki wysuwanej pod adresem autorki, z drugiej zaś, mamy w ręku (albo uszach: jeśli chodzi o książkę mówioną) dzieło niesamowite. Niechybnie pod pretekstem snucia baśni mamy studium stosunków społecznych. W tej opowieści tak jak już wcześniej pisałam,  nie jest najważniejsza akcja, potyczki, czy batalistyczne fantasmagorie. Mamy sporą dawkę antropologii,  dyskusji o feminizmie, statusie kobiet, i mężczyzn, studium władzy, dostępie do niej,  rodzajów  tak władzy jak i wiedzy (np tej dotyczącej ziemi, albo tej, którą posiadają magowie, Jest tu wiele odwołań tak do pradawnych rytuałów jak i do pradawnej mocy natury), ale także podjęcie niepopularnych rozważań  o celowości zachowania celibatu, i oczywiście o miłości, czy sztuce dokonywania wyborów, konstruowania praw, dyskryminacji etc. Niebagatelny wachlarz tematów i to, misternie utkanych medytacyjnymi zdaniami. Nie dziwi więc fakt przyjęcia takiego właśnie sposobu narracji.

Nie od dzisiaj powieści fantasy konstytuowane są przez badaczki i badaczy, niezależnie czy będzie to konserwatywna w swoim wydźwięku Trylogia Tolkiena, czy z drugiego kontinuum uniwersum Świata Dysku. Nawet realizm magiczny Mistrza i Małgorzaty  nie oprze się  ich szkiełku i oku.  Ale nie ma tu moralizatorstwa, może to po prostu — bez wielkich słów — piosenka o stosunkach społecznych, tylko tyle.

Dla mnie osobiście jest to bardzo ważna książka (pisząc książka, mam na myśli sześć tomów) z której treścią „powinny”* się zaznajomić osoby, dla których ważny jest rozwój osobisty, a nie są miłośniczkami fantasy (albo: jeszcze o tym nie wiedzą, ha!). To z jednej strony, i to tej dobrej. Osobiście nie przekonuje mnie argument o tym, że to przecież k l a s y k a  gatunku. Bo przecież Ursula K Le Guin stworzyła zręby gatunku, czy to się komuś podoba, czy nie, tak właśnie jest, ale nie jestem przekonana do tego by to kogoś zachęciło do sięgnięcia po tę właśnie książkę.

Mapa Ziemiomorza [źródło zdjęcia].

Jak często dajemy się uwieść fakturom słów, albo wartkiej akcji? Zbyt często, to co jedni podkreślają jako wadę, ja uważam, za zaletę, akcja toczy się leniwie i jest pretekstem do medytacji, albo dialogu z tekstem. Co z tego, że uraduję się batalistycznym teatrem i szczękiem oręża, jeśli po prostu będzie to zręczny chwyt (a jeśli marketingowy – to w szczególe). Z opowieści, którą sączy autorka można wyłuskać wiele, jeśli tylko interesujemy się socjologią i antropologią kulturową, tym bardziej. Tekst staje się dla nas tym bardziej atrakcyjny. Wszak nie zapominajmy, że czarownica to jest ta, która wie, a niewiasta nie wie nic. I nie jest to zwykły zabieg lingwistyczny, ale wiedza zaczerpnięta chociażby z wcześniej wymienionych dziedzin. Nie, nie znajdziemy wytłumaczenia tego, dlaczego tak właśnie jest, ale rozważania o naturze ludzkiej już tak, o naturze harmonii i równowadze, ale żeby to dostrzec, warto spojrzeć poza warstwę słowną, chociażby w rytm sączących się słów, sposobie narracji, czy dostrzeżeniu odbicia lustrzanego. Nie jest to więc efekt starzenia się lecz celowy zabieg, i jakże trafny. Rozbudowane sceny wojny, czy intryg niepotrzebnie by odciągały  moją uwagę, a jeśli odwoływać się do Lao Tzu, to (autorka tłumaczyła przecież jego dzieło) to właśnie w ten sposób. Nie oznacza, więc że nie ma tu smaczków językowych, tyle, że są one inaczej niż zwykle wyrażone. Osobom tłumaczącym także warto oddać chwałę (niezastąpiony Stanisław Barańczak, do tego Piotr W. Cholewa, Paulina Braiter). Zastanawia mnie tytuł dlaczego nie zostawić angielskiego odpowiednika? Może dlatego, że kojarzyłby się za bardzo z tolkienowskim uniwersum? Zostawiając to pytanie, warto docenić kunszt, zważywszy, że nie widać szwów, a dzieło pisane było przez przeszło trzydzieści lat, co wymusiło pracę w grupie, nie muszę przekonywać jak to wymagające.

Bohater/ka — warto zaznaczyć, że Le Guin po wydaniu trzech pierwszych tomów (które nie są  obszerne) zreflektowała się, że bardzo mało miejsca poświęciła w swej twórczości postaciom kobiecym, co zaowocowało następnymi trzema książkami, i dzięki temu mamy nie tyle dwoje bohaterów (Geda i Tenar), co możemy obserwować ich rozwój. Z drugiej strony można spojrzeć na kwestię inaczej, mianowicie tak, że naprawdę jedn-ą jedn-ego gdyż tylko razem (łącząc w sobie męską i kobiecą stronę napisałby Jung) tworzymy całość. Ukazane jest nie tylko dojrzewanie bohaterów, stosunki społeczne, aspiracje, sztuki: dokonywania wyborów, i pójścia własną [?] drogą — i konsekwencje tegoż ostatniego, ale tu, opisana jest także starość — to ważne, i jakże rzadkie, nakreślenie kontinuum życia ludzkiego od młodości do starości (włącznie). Co ważne, możemy zaobserwować tworzenie się pełni, i to na wielu poziomach, temu właśnie służą środki lingwistyczne, narracja,historie, perspektywy, dylematy…

[Opowieści z Ziemiomorza, cykl: Ziemiomorze, tom 6, Ursula K Le Guin, Pruszyński i S-ka, Warszawa, 2015,tłumaczenie: Stanisław Barańczak, Piotr W. Cholewa, Paulina Braiter czyta Andrzej Ferenc, źródło zdjęcia].

Opowieści z Ziemiomorza — naprawdę nie tylko warto, ale jeśli już się zdecydujemy sięgnąć po Ziemiomorze, to po cały cykl włącznie z Opowieściami, znajomość ich pozawala celnie spojrzeć na całość, to tak jak znajomość idiomów danego języka. To cement, wiążący sagę. Wiele wyjaśnia, ale i domyka. Medytacyjny sposób prowadzenia myśli i tkania rzeczy oczywistości jest majstersztykiem. Nie jest to zwykłe nakreślenie legendy, Opowieści rzeczywiście trzeba czytać po pięcioksięgu, mając świeżo w pamięci bohaterki i bohaterów, o czym wspominałeś Kruku, albo zatrzymać się na trylogii. Wydanie  w jednym tomie, choć w druku nie jest to poręczne, jest strzałem w dwunastkę, albo w ósemkę*.  Zostawiając w tyle (zabawę w)liczę (b)w ni[c]ki czytanie w tej kolejności ma tę zaletę, że podążamy od ogółu, do szczegółu, tak jak oglądamy obrazy,dzieła sztuki, w muzeum. Możemy przyjrzeć się elementów znaczeniu poszczególnych. Mogłabym zakreślić zawartość czy Ziemiomorza, czy też Opowieści z Uniwersum, ale tak jak i wcześniej, teraz też tego nie zrobię. Wszak nie o to chodzi żeby napisać bryk, jeśli ktoś/ia jest zainteresowan-y/a to takich stron jest zapewne wiele.

Chyba najbardziej w fantasy lubię —obok warstwy językowej — odkrywanie zależności i znaczeń, odwołań, źródeł. Można pisać książki różne, jednakże gdy te z gatunku fantasy uznajemy za wartościowe, to do ich stworzenia potrzebne jest połączenie fantazji i erudycji. Jednakże sztuką jest stworzenie światów i zależności między nimi w taki sposób by niepotrzebnie nie żonglować trudnymi słowami, a porozrzucanie ich jakoby od niechcenia, albo nie natarczywego chcenia. Nie dlatego, by zachować (fałszywą) skromność, ale dlatego by książkę można było odczytywać na różnych poziomach, odklejając kolejne warstwy i/albo wielokrotnie. Tylko przyjemność pozostaje ta sama.

Gdy spotykam się z opiniami na temat Ziemiomorza, to różne osoby nadmieniają, że warto przeczytać po raz wtóry całą sagę, wtedy to odkrywa się to, co zostało przysłonięte za pierwszym razem. I tak, nie jest to novum, zwłaszcza jeśli naszą uwagę odciąga wykreowanie nowego (dla nas) Universum. Tak dzieje się z i z tą pozycją. A więc nie potrzebnie napisałam o doborze języka jego (medytacyjnej) melodii ? W moim odczuciu nie. Dlatego, że z jednej strony powieści fantasy, dla człowieka niezorientowanego, albo takiego, który dopiero zyskuje biegłość, są wielotomowe, co potęguje poczucie niezorientowania w gąszczu ksiąg tajemnych, która pierwsza, a która kolejna, a potem…? Od początku? 🙂 Można i tak, a ktoś/ia broni?

Bez mała można powiedzieć, a nawet napisać (!), że proza Le Guin należy do kanonu, i osoby, które uważają, że obcowanie z książką im nie groźne  Ziemiomorze bez wątpienia są im znane, a jak nie są? No cóż… Nie nie jestem apologetką twórczości Ursuli, niemniej mam takowe intuicje, że nie tylko jak mówiła Szymborska, że żyjemy krótszymi zdaniami, to na pewno** miała na myśli również to, że czytamy coraz mniej uważnie, a Ziemniomorze (nie mówiąc o innych utworach) są niedostatecznie znane.

Andrzej Ferenc jest lektorem wszystkich sześciu części, jednak zdumiewa, że saga nie zyskała  obszernej oprawy dźwiękowej, może jeśli trzymać się koncepcji jednego lektora, to może efekty dźwiękowe? W końcu przywiązuje się znaczenie i wydaje książki w postaci mówionej. W Polsce od lat wielu (na potrzeby osób z niepełnosprawnością wzroku, ale wtedy w o wiele uboższej oprawie, niestety, chociaż warto dodać, że obecnie dysponujemy nieporównywalnie lepszą techniką utrwalania dźwięku).

—-

* nie lubię słowa powinny, dlatego używam cudzysłowu.

** na pewno? Takiej pewności mieć nie mogę. Nie mogę i nie uzurpuję sobie takiego podejścia.

Skrócony (od)noś(ni[c]k) do tekstu: http://wp.me/p59KuC-QW